De Ramp in Fijnaart en Heijningen 1953 – 2023

In de nacht van 31 januari op 1 februari 1953 was er een zeer zware Noordwesterstorm met tegelijk een springvloed waardoor het water nog hoger kwam dan bij een normale zeer zware storm. De dijken waren niet opgewassen tegen deze springvloed. Zij waren verzwakt tijdens de oorlogsjaren ten gevolge van slecht onderhoud en verwaarlozing. Na de oorlog had de economische wederopbouw van Nederland voorrang en de kustbescherming is geen prioriteit.

Slechte communicatiemogelijkheden

In 1953 waren de communicatiemogelijkheden niet vergelijkbaar met nu. Slechts enkele mensen in ons dorp hadden een vaste telefoon. Denk hierbij aan de politie, de burgemeester en enkele bedrijven. Mogelijk was er nog een belangrijke reden waarom er laat gereageerd werd op de rampzalige situatie. Allereerst: er was geen dijkwacht zoals nu op de buitendijken om het wassende water in de gaten te houden en op tijd alarm te slaan. Daarnaast werd op 31 januari de verjaardag van toen kroonprinses Beatrix gevierd.

In een krantverslag van die tijd lazen wij dat muziekvereniging Oranjevaan op die zaterdagavond de jaarlijkse bazaar in De Graanbeurs hield en daar was de complete protestantse bevolking van Fijnaart present. Omdat het zo gezellig was, verlieten de meeste mensen pas omstreeks één uur in de nacht het feest en gingen door het noodweer naar huis en bed. Want wie denkt er in Fijnaart aan het water?

Van feest naar paniek

Burgemeester Ter Haar behoort tot de feestgangers die pas laat naar huis gaan en heeft daardoor het telefoontje gemist waarmee zijn collega uit de buurgemeente Willemstad hem al omstreeks middernacht heeft proberen te waarschuwen voor het hoge water dat de zeedijk bij Fort De Hel ernstig bedreigt. Als brandweercommandant Hendrik Nijhoff thuis komt van de bazaar en tegen twee uur in bed stapt, rinkelt de telefoon.

Het is wachtmeester Schaarsberg van de politie. Hij is door de burgemeester van Willemstad gewaarschuwd voor een dijkdoorbraak bij Fort De Hel. Hij kleedt zich weer aan en springt in de brandweerauto die in de garage naast zijn huis staat en rijdt er mee naar de burgemeester. Die is inmiddels ook gealarmeerd.

Als het, in die nacht, duidelijk wordt dat zeer snel hulp geboden moet worden, komt de alarmering op gang. Omstreeks half vijf wordt bevel gegeven om met de noodklok en de brandsirene in de gemeente FIJNAART c.a. alarm te maken, terwijl tegelijkertijd in HEIJNINGEN alarm wordt gemaakt met de sirene van de brandweerauto en een personenauto, waardoor velen uit hun slaap worden gewekt. Op kritieke plaatsen waar dijken op doorbreken staan worden zandzakken gelegd.

Een muur van water

Heijningen ligt het dichtst bij de stroomgaten en in de polders staan bij de boerderijen arbeidershuisjes, die door het stuwende water worden verzwolgen. Deze huizen worden meegesleurd met de mensen die daar in wonen. Hele gezinnen in deze huisjes verdrinken. Een enkeling weet op drijvende houten balken of soms hele daken, de dijk te bereiken.

Ook de huisjes die op, tegen of onder de dijken gebouwd zijn, zijn niet bestand tegen het geweld van de verwoestende watermuur. In het dijkdorp Heijningen heerst een totale chaos. De dijken zijn bijna onbegaanbaar door al het wrakhout dat de – dwars op de dijk staande - storm er tegenaan en overheen blaast, mensen en dieren lopen verdwaasd rond in het donker.

De redding komt op gang

De plaatselijke hulptroepen doen de hele nacht manmoedige pogingen om mensen te redden en dat gaat de volgende morgen door. Een heldenrol speelt Huib Teeuwkens, daarbij geholpen door Huib Nieuwkerk. Met gevaar voor eigen leven haalt hij met zijn roeibootje in de ondergelopen polder mensen van zolders en daken van huizen en boerderijen. Hij is hier zonder te slapen 24 uur mee doorgegaan.

Op zondagmorgen arriveert een groep van 47 commando’s vanaf de kazerne van de Commandotroepen uit Roosendaal. Ze worden meteen ingezet bij een – vergeefse – poging om te voorkomen dat de Kwartiersedijk doorbreekt. Bij reddingswerkzaamheden op die dijk komt helaas commando J. Willemse uit Didam om te leven. Zijn naam staat vermeld in de sokkel van het watersnoodstandbeeld op de Hoge Heijningsedijk.

Opdat we nooit vergeten

Het dorp Heijningen is in diepe rouw. Helaas hebben 76 personen, die op dat moment in Heijningen verbleven, het leven verloren. Dat is zo`n 10 procent van de totale bevolking van het toenmalige Fijnaart-Heijningen. 81 woningen, 13 boerderijen en 4 schuren zijn volledig vernield. Zwaar beschadigd zijn 65 woningen, boerderijen of schuren. 566 woningen of schuren zijn licht beschadigd. 140.000 stuks pluimvee en honderden paarden, varkens en koeien en huisdieren zijn verdronken.

Alle inwoners van Heijningen en de meeste inwoners van Fijnaart worden geëvacueerd naar veel plaatsen in West-Brabant. Het is een haast complete volksverhuizing, die grotendeels vanuit De Schakel aan de Voorstraat in Fijnaart is georganiseerd. Hulp aan de inwoners van Fijnaart en Heijningen komt van diverse plaatsen uit Nederland en Europese landen en plaatsen. Denk aan de straatnamen in Heijningen en de Valenciennestraat in Fijnaart.

Nederland heeft begrepen dat dijken grote aandacht vragen, zeker met de klimaatwijziging. Laten we hopen dat De Ramp van 1953 zich niet meer herhaalt!